TAHA HUSEIN – SLEPI VIZIONAR ARAPSKE LITERATURE

Krajem 19. veka i u ranim godinama 20. veka dogodile su se značajne promene u bliskoistočnoj i severnoafričkoj književnosti. Smenom tradicionalnog, klasičnog pristupa pisanju stvorio se pogodan ambijent za razvoj modernističkog pokreta poznatijeg kao Al-Nahda (النهضة) – renesansa. Prvobitno je zabeležen kao pojam u Egiptu, da bi se kasnije odrazio i na druge zemlje poput Libana, Sirije i pojedinih arapskih govornih područja koja su bila pod uticajem Osmanskog carstva.

Vodeći predstavnik ovih intelektualnih reformi je bio istaknuti egipatski akademik Taha Husein, koji je svojim senzacionalističkim izrazom plenio pažnju kulturne elite svog vremena. Rođen u Izbet El Kilo, selu u Gornjem Egiptu, odrastao je u mnogočlanoj porodici u teškim životnim uslovima i na neki način je bio neprihvaćen od strane najbližih, zbog slepila koje je zadobio kao dete. Svoj briljantan uspon počinje upisom na jedan od najprestižnijih Univerziteta u Kairu – El Azhar, gde stiče znanja iz oblasti Islamskih studija i arapske književnosti.

U želji za daljim napretkom i vođen parolom da je „obrazovanje vazduh koji dišemo i voda koju pijemo“, nastavlja dalju edukaciju nakon što pristaje da napravi jedan od najdrastičnijih poteza u svom životu seildbom u Francusku, gde se pored nevolja koje su ga pratile susreo i sa kulturološkim šokom okružen drugačijim jezikom i kulturom. Voleo je Evropski uticaj zbog demokratskog pogleda na svet i praktične primene u društvenom napretku. Čini se da su ga sve prepreke sa kojima se susretao upravo podsticale da niže uspehe, te je u Francuskoj uživao privilegiju kao prvi Egipćanin koji je odbranio dva doktorata na prestižnoj Sorboni, u okviru najstarijeg Francuskog Univerziteta. Prva disertacija 1917. godine bila je na temu o Ibn Khaldunu, tuniskom istoričaru koji se smatra začetnikom sociologije, a zatim i 1918. godine, kada se kritički osvrnuo na rad sirijskog filozofa i poete Abul Ala Al-Maarija, sa kojim se na neki način identifikovao s obzirom na to da su delili istu sudbinu života u mraku.

Srećan porodičan život Taha Husein je okusio tek nakon ženidbe sa francuskinjom Suzan, koju je upoznao tokom studija i koju je je smatrao svojim najvećim osloncem. Osim što je u njoj video najboljeg prijatelja, verovao joj je i kao mentoru u životu, a posebno je uživao slušajući je dok čita na francuskom, zbog čega joj je tepao „slatki glas“. Iz tog braka dobili su dvoje dece, koji su očevo delo Intelektualac (أديب), preveli na francuski jezik, što je bilo od izuzetnog značaja, jer glavni lik karakterišu susreti sa svim okolnostima koje su pratile i samog pisca. Doduše, kao neko ko je svojim britkim umom probio sve granice dotadašnjeg shvatanja književnosti i sa porastom interesovanja za njegovu literaturu, nije bilo čudno što se ista mogla naći i na drugim veoma zastupljenim Evropskim jezicima.

Iz bogate riznice njegovih dela, od kojih je veći broj ekranizovan, mogla bi se izdvojiti autobiografska triologija – Dani (الأيام), koja predstavlja različite etape njegovog života. Prvobitno objavljena na engleskom jeziku 1932. godine, po kojoj je snimljena i serija koja je iznova fascinirala gledaoce. Značajnu pažnju šire javnosti privukao je i film Molitva slavuja (دعاء الكروان), režiran po istoimenoj knjizi i priči Tahe Huseina, koja govori o tradicionalnim porodičnim vezama, ljubavi, patnji i časti.

Podsticao je takozvanu egipatsku renesansu – ujedinjenje svog naroda, i zalagao se za ideju da Egipćani ne pripadaju arapskoj naciji, već imaju svoju istoriju iz preislamske ere. U svom delu O preislamskoj poeziji (في الشعر الجاهلي) objavljenom 1926. izrazio je sumnju o autentičnosti poezije koja datira iz tog perioda, a čija tematika su bili ponos i rivalstvo među tadašnjim plemenima, čime je i stekao slavu u arapskom svetu.

Taha Husein je vodio bogat akademski život, kao profesor, urednik u novinama i, možda najznačajnije, kao Ministar obrazovanja što mu je omogućilo da doprinese otvaranju i modernizovanju mnogobrojnih obrazovnih institucija širom Egipta, zbog čega se navodi da su milioni njegovih sunarodnika pismeni upravo zahvaljući njemu. O tragu koji je ostavio u arapskoj kniževnosti govori i činjenica da je u njegovu čast otvoren istorijski muzej u Gizi koji nosi njegovo ime i bavi se njegovim životnim opusom. U više navrata bio je nominovan za Nobelolovu nagradu za književnost, ali je zvanično priznanje dobio samo jednom u poznoj starosti, iz oblasti Ljudskih prava i to neposredno pred smrt 1973. godine.

pripremila: Ivana Šoškić